Nie żyje Jerzy Gruza

W niedzielę, 16 lutego, w Warszawie zmarł Jerzy Gruza, reżyser i scenarzysta filmowy, telewizyjny i teatralny, aktor, twórca seriali "Wojna domowa" i "Czterdziestolatek" - podała Informacyjna Agencja Radiowa, powołując się na Stowarzyszenie Filmowców Polskich.

We wrześniu 2017 roku, podczas gali finałowej 42. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, Jerzy Gruza odebrał Platynowe Lwy w uznaniu za całokształt twórczości.

Jerzy Gruza był reżyserem i scenarzystą filmowym, telewizyjnym i teatralnym oraz aktorem. Urodził się w 1932 roku w Warszawie. Dyplom Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi uzyskał w 1985 roku, będąc już autorem kultowych polskich seriali telewizyjnych, chętnie oglądanych do dziś, i mając w swoim dorobku kilkadziesiąt cenionych realizacji filmowych i teatralnych. Przez blisko 30 lat - od połowy lat 50. do początków lat 80. - związany był z Telewizją Polską, dla której przygotowywał spektakle Teatru Telewizji - m.in. "Skąpca" (1965), "Wizytę starszej pani" (1971), "Romea i Julię" (1974), "Rewizora" (1977), "Antygonę" (1980) - oraz liczne programy i widowiska rozrywkowe i muzyczne.

Zrealizowana przez Jerzego Gruzę w połowie lat 60. "Wojna domowa", pomimo upływu lat, pozostaje jednym z najpopularniejszych polskich seriali komediowych. Do jego sukcesu przyczyniły się wspaniałe kreacje aktorów starszego pokolenia, gwiazd polskiej sceny i estrady: Aliny Janowskiej, Irena Kwiatkowskiej, Kazimierza Rudzkiego, Andrzeja Szczepkowskiego, Jaremy Stępowskiego.

"Wojna domowa" to opowieść o dorastaniu i rodzicielskich problemach przedstawiona z dystansem i przymrużeniem oka. Głównymi bohaterami serialu są 16-letni Paweł (Krzysztof Musiał) i 15-letnia Anula (Elżbieta Góralczyk) oraz ich rodziny i opiekunowie. Problemy nastolatków są punktem wyjścia fabuły każdego z odcinków serialu w zabawny sposób komentujących polską rzeczywistość połowy lat 60. ubiegłego wieku.

Na planie "Wojny domowej" spotkała się plejada wybitnych polskich aktorów. W rolach Pawła i Anuli wystąpili debiutanci: Krzysztof Musiał - prywatnie syn wielkiego Tadeusza Janczara oraz wyłoniona w castingu Elżbieta Góralczyk. Obok nich w serialu niezapomniane kreacje stworzyli: Irena Kwiatkowska i Kazimierz Rudzki w rolach rodziców Pawła oraz Alina Janowska i Andrzej Szczepkowski jako ciotka i wujek Anuli.

"Miałem wyjątkową sytuację" - wspominał Jerzy Gruza. "Oni mnie lubili, ja lubiłem ich. A byli bardzo pozajmowani. Pamiętam, że mieli po dwa kalendarzyki Orbisu z terminami swoich zajęć. Kwiatkowska pewnie ze trzy. Jednak wiedzieli, że rzecz jest fajna i - jak to się wtedy mówiło - niepartyjna" - mówił reżyser.

Lata 70. to czasy "Czterdziestolatka", z niezapomnianymi rolami Ireny Kwiatkowskiej, Anny Seniuk i Andrzeja Kopiczyńskiego. Jerzy Gruza ponownie stworzył nie tylko galerię nieśmiertelnych postaci - bohaterów, których pokochali widzowie - ale też przenikliwie, z komediowym zacięciem, sportretował polską rzeczywistość.

Bohaterem hitu Gruzy jest inżynier Stefan Karwowski (Andrzej Kopiczyński), przeciętny miejski inteligent, mąż energicznej Magdy (Anny Seniuk) i ojciec dwójki dzieci: Jagody (Grażyna Woźniak) i Marka (Piotr Kąkolewski). Poznajemy go w dniu jego czterdziestych urodzin, kiedy podczas niewesołej kolacji wspomina dawnych przyjaciół i znajomych zdając sobie sprawę, że połowę życia ma już za sobą.

Nie zamierza się jednak poddawać. W kolejnych odcinkach serialu inżynier Karwowski boryka się co prawda z problemami wieku średniego takimi jak łysienie czy spadek kondycji fizycznej, ale jednocześnie awansuje (przy pomocy komputera marki Odra trzeciej generacji), podejmuje próbę rzucenia palenia, a nawet wplątuje się w pozamałżeński romans. Jego perypetie tworzą wyjątkowy, niezwykle prawdziwy portret przeciętnego Polaka lat 70.

"Dla mnie 'Czterdziestolatek' był Woody Allenem Polski lat 70. Idealista, pozbawiony sprytu, trochę fajtłapa, uczciwy i naiwny marzyciel. (...) Śmieszność Czterdziestolatka polegała na tym, że wszystkie zalecenia "odgórne", nawet te absurdalne i propagandowe, traktował serio i próbował je realizować. Dlatego nieuchronnie wpadał na minę prawdziwego życia" - mówił o swoim bohaterze reżyser serialu.

Popularność serialu sprawiła, że w 1976 roku nakręcono jeszcze pełnometrażową opowieść o Karwowskim pt. "Motylem jestem, czyli romans 40-latka", a wcześniej w noc sylwestrową 1975 roku telewizja wyemitowała wielogodzinny program "Sylwester Rodzinny - program z rodziną Czterdziestolatka" z udziałem aktorów.W latach 90. reżyser powrócił do losów rodziny Karwowskich w telewizyjnej kontynuacji "Czterdziestolatek. 20 lat później".

Na przełomie wieków, w latach 1999 i 2003, Jerzy Gruza zrealizował kolejny projekt serialowy, "Tygrysy Europy", ponownie tworząc satyryczny obraz Polaków mierzących się z nową rzeczywistością w kraju po transformacji ustrojowej i ekonomicznej.

Poza twórczością telewizyjną - Gruza był również autorem popularnego serialu dla młodzieży "Pierścień i róża", w którym mogliśmy oglądać młodziutką Katarzynę Figurę - reżyser ma również na koncie szereg kinowych produkcji.

Jego pierwszym filmem z prawdziwego zdarzenia była jednak komedia "Dzięcioł" (1970). Osią akcji są perypetie przeciętnego mężczyzny, pantoflarza z natury, który na kilka dni zostaje słomianym wdowcem i - zazdroszcząc kolegom ich podbojów erotycznych - postanawia spróbować romansu z jakąś atrakcyjną kobietą. Ale marzenia o wolności nie idą w parze z przygotowaniem praktycznym. Panie są wprawdzie wyzwolone i chętne, ale to - jak się niebawem okazuje - nie wystarczy.

W głównej roli Stefana Waldka zobaczyliśmy Wiesława Gołasa, któremu na ekranie partnerowały m.in. Violetta Villas, Alina Janowska oraz Irena Kwiatkowska.

W 1983 roku Jerzy Gruza przeniósł się - zawodowo i życiowo - do Gdyni, gdzie przez 8 lat kierował zespołem Teatru Muzycznego im. Danuty Baduszkowej. Na okres jego współpracy z gdyńską sceną przypadają jej "złote lata". Otworzyła je premiera "Skrzypka na dachu" (1984), wystawionego po raz pierwszy w Polsce, 20 lat po nowojorskiej premierze. Spektakl ten odniósł ogromy sukces nie tylko w Gdyni, ale też w całej Polsce i za granicą, podbijając publiczność podczas licznych tournée gdyńskiego zespołu. Następne lata to kolejne głośne premiery musicalowe: "My Fair Lady" (1986), "Jesus Christ Superstar" (1987), "Człowiek z la Manchy" (1991) i "Żołnierz Królowej Madagaskaru" (1991).

Kinomani mogą jeszcze pamiętać film Jerzego Gruzy "Gulczas, a jak myślisz?" (2001), w którym twórca zatrudnił bohaterów pierwszej edycji programu "Big Brother". Film, w którym na ekranie mogliśmy oglądać również polityków - wystąpił w nim Andrzej Lepper - spotkał się z miażdżącą krytyką.

Jerzy Gruza był laureatem m.in. SuperWiktora (1993) za całokształt twórczości telewizyjnej oraz tytułu "Gwiazdy Telewizji Polskiej", przyznanego mu z okazji 50-lecia TVP "za tworzenie oryginalnych form filmowych, teatralnych i rozrywkowych".Gruza był również nieocenionym komentatorem, a także kronikarzem życia artystycznego i towarzyskiego w Polsce. Swoje felietony, wspomnienia i opowiadania publikował w następujących tomach: "40 lat minęło jak jeden dzień" (1998), "Telewizyjny alfabet wspomnień w porządku niealfabetycznym" (2000), "Człowiek z wieszakiem. Życie zawodowe i towarzyskie" (2003), "Pasaże warszawskie" (2004), "Stolik. Anegdoty, plotki, donosy" (2010), "Rok osła. Anegdoty, opowiadania, podsłuchy" (2011), "Najpiękniejsza. Opowiadania z nieoczekiwanym zakończeniem" (2011), "Głową o stolik. Kronika wypadków medialnych" (2013), "Pożegnanie z karnawałem" (2014). Dowcipne felietony z życia artystycznego publikował również w "Magazynie Filmowym Stowarzyszenia Filmowców Polskich".